Ví dụ, sự phân tích về loại hình chính quyền trong tác phẩm Politics (Chính trị) của Aristotle là không hoàn chỉnh. Nhưng có sự khác biệt quan trọng giữa hai hình thức học tập này. Vượt qua các trở ngại này, người ta thường đọc nhanh hơn.
Trong chương trước, chúng tôi đã trình bày những quy tắc đọc sách văn học giả tưởng. Các tác giả và tác phẩm khác nhau sẽ giúp người đọc mài giũa khả năng đọc hiểu mỗi phần. Ví dụ, trong cuốn sách này, từ reading (đọc) đã được sử dụng với nhiều nghĩa khác nhau: (1) đọc để giải trí, (2) đọc để lấy thông tin, (3) đọc để hiểu biết.
Vấn đề là nếu một độc giả đã hiểu nội dung một cuốn sách, anh ta có thể bất đồng với nó nữa không? Việc đọc tích cực yêu cầu người đọc phải đưa ra quyết định của chính mình. Có những nhận định được coi là sự thật ở giai đoạn này, nhưng đến giai đoạn khác chúng không còn là sự thật nữa. Từ tên sách trên, bạn có thể đoán rằng Collier sẽ đưa ra nhiều ví dụ về sự lạm dụng trắng trợn các quy tắc đạo đức trên sân khấu Anh, và ông sẽ ủng hộ sự phản kháng của mình bằng việc trích dẫn câu chữ của các bậc tiền bối (như Platon) - những người đã từng lên tiếng tranh luận rằng sân khấu chỉ làm suy đồi giới trẻ, hay các vị cha xứ thường nói rằng các vở kịch là sự cám dỗ xác thịt và tội lỗi.
Ví dụ, ta không thể kiểm tra tính chân thực của tác phẩm Othello dựa trên kinh nghiệm của bản thân, trừ khi chúng ta thuộc dòng họ Moors và kết hôn với một quý cô người Venetian. Nó giống các quy tắc còn lại của giai đoạn hai ở chỗ tất cả đều yêu cầu độc giả tiến hành hai bước: một là xử lý ngôn ngữ đơn thuần và hai là phân tích cách sử dụng ngôn ngữ để có thể hiểu được các ý tưởng ẩn chứa trong đó. Chúng ta cũng sẽ nhanh chóng nhận ra điều gì là quan trọng trong một loạt các sự kiện.
Nó có thể được diễn tả bằng lời hoặc được thể hiện bằng những hành động cụ thể, ít nhiều có âm điệu hay cảm xúc. Khi chúng ta tuân theo và áp dụng các quy tắc này vào bất cứ cuốn sách nào, ta có thể trả lời các câu hỏi Cuốn sách nói về cái gì? và Cuốn sách nói về vấn đề đó như thế nào?. Luận điểm này sẽ được làm rõ bằng việc chỉ ra sự khác biệt giữa các ngành khoa học xã hội và các ngành khoa học tự nhiên.
Vậy đọc tích cực là như thế nào? Câu hỏi này sẽ được nhắc đến nhiều lần trong cả cuốn sách. Ngày nay, tỷ lệ học sinh vào đại học ngày càng tăng, phần lớn dân số đều biết đọc, biết viết. Độc giả kiểu này thậm chí không đọc qua cuốn sách để hiểu ý chính mà vẫn dễ dàng đạt được sự thoả mãn cho riêng mình mà chỉ cần lướt qua vài trang đầu của cuốn sách.
Có thể bạn đã đọc sách lâu rồi, và việc phải học lại từ đầu khiến bạn thấy ngại. Khi bạn áp dụng quy tắc này và ba quy tắc trước đó, chắc chắn bạn sẽ hiểu được nội dung cuốn sách. Cuốn bách khoa toàn thư của Pliny là cuốn cổ nhất còn tồn tại đến ngày nay.
Những câu hỏi cần phải trả lời trong lần đọc kiểm soát gồm: (1) Đó là loại sách gì? (2) Toàn bộ cuốn sách nói về vấn đề gì? (3) Trật tự cấu trúc của cuốn sách mà qua đó tác giả phát triển ý đồ hoặc hiểu biết của mình về chủ đề chung của cuốn sách là gì? Bạn có thể và cũng nên ghi chú những ý liên quan đến các câu trả lời cho những câu hỏi này, nhất là khi bạn biết rằng phải nhiều ngày hoặc nhiều tháng sau bạn mới có thể quay lại đọc cuốn sách ở cấp độ phân tích. Nó chung vì mỗi tác giả đều có những ý kiến khác nhau về rất nhiều vấn đề trong phạm vi của chủ đề. Những nguyên tắc này rất dễ thấy nếu họ nêu lên trong cuốn sách bạn đang đọc.
Nhưng một phóng viên dù không thuật lại những điều anh ta cho là giả dối vẫn có thể có nhầm lẫn. Khi đọc một cuốn sách, bạn có thể hiểu rõ mọi điều tác giả trình bày, hoặc không hiểu gì cả. Các đoạn văn bạn đọc có thể chứa điểm nút - điểm then chốt có ý nghĩa then chốt để hiểu cách tiếp cận và thái độ của tác giả.
Yêu cầu chỉ được nêu dữ kiện, không nêu ý kiến (trừ trường hợp như ví dụ trên) cũng hạn chế tính bao quát của các cuốn bách khoa toàn thư. Syntopicon cũng có thể gợi ý cho ta nhiều điều về đọc chọn đoạn cùng chủ đề trong các tác phẩm lớn. Mỗi tác giả là một tiểu vũ trụ và dù có thể tạo ra mối quan hệ giữa các tác phẩm của cùng tác giả viết trong những thời kỳ khác nhau, thì cũng không có mối liên hệ nào rõ ràng giữa tác giả này với tác giả khác.